Wymagania ogólne Powiatowego Konkursu z Biologii
- CELE KONKURSU
- Rozwijanie u uczniów zainteresowania biologią.
- Doskonalenie umiejętności samodzielnego wyszukiwania informacji biologicznych z wykorzystaniem różnych źródeł informacji.
- Doskonalenie umiejętności rozwiązywania zadań problemowych oraz krytycznego myślenia.
- Promowanie uczniów o zainteresowaniach biologicznych.
- WYMAGANIA KONKURSU
Wymagania ogólne konkursu obejmują wiadomości i umiejętności zawarte w wymaganiach ogólnych podstawy programowej przedmiotu biologia na II etapie edukacyjnym obejmującym klasy IV – VIII ośmioletniej szkoły podstawowej, tj:
- Znajomość różnorodności biologicznej oraz podstawowych zjawisk i procesów biologicznych.
- Planowanie i przeprowadzanie obserwacji oraz doświadczeń; wnioskowanie w oparciu o ich wyniki.
- Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy materiałów źródłowych.
- Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów biologicznych.
ETAP SZKOLNY
- Organizacja i chemizm życia:
- Budowa komórki bakterii, roślin i zwierząt;
- Istota fotosyntezy jako jednego ze sposobów odżywiania się organizmów (substraty, produkty i warunki przebiegu procesu), doświadczenia wykazujące wpływ wybranych czynników na intensywność procesu fotosyntezy;
- Oddychanie tlenowe i fermentację jako sposoby uwalniania energii potrzebnej do życia (substraty, produkty i warunki przebiegu procesów), doświadczenia wykazujące, że podczas fermentacji drożdże wydzielają dwutlenek węgla;
- Czynności życiowe organizmów.
- Różnorodność życia:
- Wirusy – bezkomórkowe formy materii:
- drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez wirusy (grypa, ospa, różyczka, świnka, odra, AIDS).
- Bakterie – organizmy jednokomórkowe:
- drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez bakterie (gruźlica, borelioza, tężec, salmonelloza).
- Różnorodność i jedność roślin:
- cechy budowy zewnętrznej roślin (mchy, paprotniki, nagozalążkowe, okrytozalążkowe),
- przedstawiciele rodzimych drzew nagonasiennych i okrytonasiennych,
- charakterystyczne cech pozwalające zidentyfikować nieznany organizm jako przedstawiciela mchów, paprociowych, nagonasiennych, okrytonasiennych,
- znaczenie roślin nagonasiennych i okrytonasiennych w przyrodzie i dla człowieka,
- organy oraz ich funkcje (korzeń, łodyga, liść, kwiat),
- elementy budowy kwiatu oraz ich funkcje w rozmnażaniu płciowym,
- sposoby rozprzestrzeniania się nasion,
- wpływ wybranego czynnika środowiska (temperatura, dostęp światła lub wody) na proces kiełkowania nasion.
- Różnorodność i jedność świata zwierząt (płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów, mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków):
- tkanki zwierzęce – (tkanka nabłonkowa, mięśniowa, łączna, nerwowa) i ich cechy adaptacyjne do pełnienia określonych funkcji,
- przedstawiciele płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów, mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków,
- środowisko życia, cechy morfologiczne oraz tryb życia w/w zwierząt, cechy adaptacyjne umożliwiające im opanowanie różnych środowisk,
- sposób rozmnażania i rozwój w/w zwierząt,
- znaczenie w/w zwierząt w przyrodzie i dla człowieka,
- związek budowy morfologicznej tasiemców z pasożytniczym trybem życia,
- drogi inwazji płazińców i nicieni pasożytniczych i sposoby profilaktyki chorób wywoływanych przez wybrane pasożyty (tasiemiec uzbrojony i tasiemiec nieuzbrojony, owsiki).
- Organizm człowieka:
- budowa (w tym elementy budowy układów ich działanie, istotę procesów w nich zachodzących), funkcja poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, odpornościowego, wydalniczego, nerwowego i narządów zmysłów, dokrewnego i rozrodczego (z uwzględnieniem rozwoju człowieka) a także skóry,
- źródła i znaczenie składników pokarmowych (białka, cukry, tłuszcze, witaminy, sole mineralne i woda) dla prawidłowego funkcjonowania organizmu,
- krążenie krwi w obiegu małym i dużym,
- rola głównych składników krwi (krwinki czerwone i białe, płytki krwi, osocze)
- grupy krwi układu ABO i Rh oraz społeczne znaczenie krwiodawstwa,
- typy odporności, działanie surowicy i szczepionek, znaczenie przeszczepów,
- przebieg wymiany gazowej w tkankach i w płucach; doświadczenie wykrywające obecność dwutlenku węgla oraz pary wodnej w powietrzu wydychanym,
- przykłady schorzeń układów (ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, odpornościowego, wydalniczego, nerwowego, narządów zmysłów, dokrewnego, rozrodczego), narządów oraz zasady profilaktyki,
- łuk odruchowy i rodzaje odruchów; odruch kolanowy,
- antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu
- czynniki wpływające na prawidłowe funkcjonowanie poszczególnych układów, narządów, w tym zwraca uwagę na prawidłowe odżywianie i aktywność fizyczną,
- czynniki negatywnie wpływające na zdrowie człowieka w tym palenie papierosów, niewłaściwe odżywianie, alergeny, stres, hałas, zaburzenia snu, alkohol, narkotyki, substancje psychoaktywne, dopalacze, środki dopingujące, e – papierosy.
ETAP POWIATOWY
Od uczestnika konkursu wymagana jest wiedza i umiejętności z etapu szkolnego oraz:
- Genetyka:
- struktura i rola DNA,
- znaczenie struktury podwójnej helisy w procesie replikacji DNA; znaczenie procesu replikacji DNA,
- budowa chromosomu (chromatydy, centromer), liczba chromosomów komórek człowieka, autosomy i chromosomy płci,
- znaczenie biologiczne mitozy i mejozy; komórki haploidalne i diploidalne;
- nowotwory jako skutek niekontrolowanych podziałów komórkowych oraz czynniki sprzyjające ich rozwojowi (np. niewłaściwa dieta, składniki dymu tytoniowego, niewłaściwy tryb życia, promieniowanie UV, promieniowanie X, zanieczyszczenia środowiska, wirus HPV);
- dziedziczenie jednogenowe; podstawowe pojęcia genetyki (fenotyp, genotyp, gen, allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność);
- dziedziczenie płci u człowieka,
- dziedziczenie grup krwi człowieka (układ AB0, czynnik Rh);
- mutacja oraz możliwe przyczyny ich występowania (mutacje spontaniczne i wywołane przez czynniki mutagenne);
- przykłady chorób genetycznych człowieka warunkowanych mutacjami (mukowiscydoza, zespół Downa).
- EWOLUCJA ŻYCIA:
- istota procesu ewolucji organizmów i źródła wiedzy o jej przebiegu;
- dobór naturalny i sztuczny; różnice między nimi;
- podobieństwa i różnice między człowiekiem a małpami człekokształtnymi jako wynik procesów ewolucyjnych.
Wykaz literatury obowiązującej uczestników oraz stanowiącej pomoc dla nauczyciela:
Podręczniki szkolne, zeszyty ćwiczeń do biologii dla szkoły podstawowej dopuszczone do użytku szkolnego przez MEN.
Zintegrowana Platforma Edukacyjna – materiały dla szkoły podstawowej z biologii https://zpe.gov.pl/ksztalcenieogolne/szkola-podstawowa/biologia.